Τι είναι πρόοδος;
Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης έθετε για καιρό το ερώτημα και η τρέχουσα κρίση καθιστά επιτακτικό να απαντήσουμε.
Σύμφωνα με τον αγγλοσαξονικό Διαφωτισμό, πρόοδος σημαίνει μείωση της αθλιότητας και μεγέθυνση της ευτυχίας. Δεν σημαίνει δημιουργία πλούτου, που αποτελεί ενίοτε χρήσιμο εργαλείο αλλά ποτέ τον τελικό σκοπό. Συνεπώς πρέπει να εγκαταλείψουμε τη λατρεία του χρήματος και να δημιουργήσουμε μια κοινωνία με περισσότερη ανθρωπιά και με κριτήριο την ποιότητα της ανθρώπινης εμπειρίας. Υπό τον όρο ότι πληρωνόμαστε ανάλογα με την παραγωγικότητά μας, μπορούμε να επιλέξουμε οποιονδήποτε τρόπο ζωής είναι καλύτερος για την ποιότητα της ζωής μας.
Τι μπορεί να ενέχει αυτό; Παράδειγμα είναι ότι παρά τη δημιουργία τεράστιου πλούτου, η ευτυχία δεν μεγεθύνθηκε από τη δεκαετία του 1950 στις ΗΠΑ ή τη Μεγάλη Βρετανία ή την τέως Δυτική Γερμανία. Κανένας δε μπορεί το αμφισβητεί αυτό. Η επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης, συνεπώς, δεν αποτελεί στόχο για τον οποίο πρέπει να κάνουμε μεγάλες θυσίες. Ιδίως, δεν πρέπει να θυσιάσουμε τη σημαντικότερη πηγή ευτυχίας που είναι η ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων, στο σπίτι, στην εργασία, στην κοινωνία. Θυσιάσαμε πάρα πολλά εξ αυτών στο όνομα της ενίσχυσης της αποδοτικότητας και της παραγωγικότητας.
Προ πάντων θυσιάσαμε τις αξίες μας. Στη δεκαετία του 1960, το 60 % των ενηλίκων έλεγαν ότι πίστευαν «πως μπορούν να εμπιστεύονται τους περισσότερους ανθρώπους». Σήμερα, το λέει μόλις το 30%, και στη Μεγάλη Βρετανία και στις ΗΠΑ. Η πτώση στην εμπιστοσύνη προς την ανθρώπινη συμπεριφορά είναι σαφής στον τραπεζικό τομέα, αλλά μπορούμε επίσης να την αναγνωρίσουμε στην οικογενειακή ζωή (περισσότερες ρήξεις), στις παρέες (λιγότεροι φίλοι για να εμπιστευθείς), στον εργασιακό χώρο (αυξημένος αθέμιτος ανταγωνισμός μεταξύ συναδέλφων).
Αντιμετωπίζουμε όλο και περισσότερο το ιδιωτικό συμφέρον ως το μοναδικό κίνητρο στο οποίο μπορούμε να βασιστούμε και τον ανταγωνισμό ανάμεσα στα άτομα ως τον τρόπο πλουτισμού. Αυτό συχνά είναι αντιπαραγωγικό και δεν παράγει έναν ευτυχή εργασιακό χώρο, αφού ο ανταγωνισμός για την κοινωνική θέση είναι ένα παιχνίδι μηδενικού αποτελέσματος. Χρειαζόμαστε αντ’ αυτού μια κοινωνία που να βασίζεται σε δράσεις θετικού αποτελέσματος. Οι άνθρωποι να είναι ένα μίγμα εγωισμού και αυταπάρνησης, αλλά γενικά να νιώθουν καλύτερα όταν εργάζονται βοηθώντας ο ένας τον άλλον παρά συντρίβοντας ο ένας τον άλλον.
Η κοινωνία μας είναι άκρως ατομικιστική, έχει υπερβολικό ανταγωνισμό και όχι αρκετούς κοινούς στόχους. Ειδωλοποιούμε την επιτυχία και την κοινωνική θέση και υπονομεύουμε έτσι τον αμοιβαίο αλληλοσεβασμό μας. Αλλά υπάρχουν χώρες που διαφέρουν ως προς αυτό, και οι Σκανδιναβοί πέτυχαν να συνδυάσουν την αποτελεσματική οικονομία με πολύ μεγαλύτερη ισότητα και αμοιβαίο σεβασμό. Έχουν τα μέγιστα επίπεδα εμπιστοσύνης και ευτυχίας από κάθε άλλη χώρα στον κόσμο.
Για να χτίσουμε μια κοινωνία που να βασίζεται στην εμπιστοσύνη πρέπει να αρχίσουμε από το σχολείο, εάν όχι νωρίτερα στο σπίτι. Τα παιδιά πρέπει να διδαχτούν ότι η ευγενέστερη ζωή είναι αυτή που παράγει τη λιγότερη δυστυχία και την περισσότερη ευτυχία για τον κόσμο. Αυτός ο κανόνας πρέπει να εφαρμοστεί επίσης στις επιχειρήσεις και την επαγγελματική ζωή. Οι άνθρωποι θα πρέπει να κάνουν δουλειές που είναι χρήσιμες στην κοινωνία και όχι μόνο για τα κέρδη. Και όλα τα επαγγέλματα, ιδικά της δημοσιογραφίας, της διαφήμισης και των επιχειρήσεων, πρέπει να έχουν έναν ξεκάθαρο, επαγγελματικό, ηθικό κώδικα που θα απαιτείται να τηρούν τα μέλη τους. Δεν είναι τυχαίο το ότι οι γιατροί αποτελούν τη πιο σεβαστή επαγγελματική ομάδα στην κοινωνία μας, επειδή έχουν έναν κώδικα που είναι υποχρεωτικός και που ο καθένας τους τον γνωρίζει.
Χρειαζόμαστε συνεπώς μια στροφή προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της κοινωνικής ευθύνης και μακριά από τον ατομικισμό. Είναι πιθανή η αντιστροφή του σημερινού πολιτιστικού ρεύματος κατά αυτόν τον τρόπο; Γιατί όχι; Συνέβη και στις αρχές του 19ου αιώνα. Για τα πρώτα 150 χρόνια είχαμε ενίσχυση της κοινωνικής ευθύνης, που τη διαδέχτηκε η πτώση της στα επόμενα 50. Ένα ρεύμα μπορεί να αλλάξει και συχνά είναι στους κακούς καιρούς (όπως ήταν η δεκαετία του 1930 στη Σκανδιναβία) που οι άνθρωποι αποφάσισαν να επιδιώξουν έναν τρόπο ζωής πιο ομαδικό - συνεργατικό.
Έχω διαβάσει ένα βιβλίο, «το βιβλίο «Happiness» (2005) του Λόρδου Layard καθηγητή του London School of Economics Center for Economic Performance. που επίσης έχει γράψει και το «A Good Childhood» (2009)»,. για το πώς μπορεί να γίνει αυτό και θα αναφέρω εδώ τρία βασικά του σημεία:
Πρώτον, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το σχολικό σύστημα για να προωθήσουμε ένα καλύτερο αξιακό σύστημα.
Δεύτερον, οι ενήλικοι πρέπει να επανεκτιμήσουν τις προτεραιότητές τους ως προς το τι είναι σημαντικό. Τα πρόσφατα γεγονότα ίσως το ενθαρρύνουν αυτό και η σύγχρονη έρευνα για την ευτυχία μπορεί να προτείνει απαντήσεις.
Τρίτον, οι οικονομολόγοι πρέπει να υιοθετήσουν πιο ρεαλιστικά πρότυπα για το τι κάνει τους ανθρώπους ευτυχείς και τι κάνει τις αγορές να λειτουργούν.
Τρεις ιδέες που διδάσκονται στις επιχειρηματικές σπουδές πρέπει να επανεξεταστούν ως προς πολλά τους σημεία. Η μία είναι η θεωρία των «αποδοτικών κεφαλαιαγορών», που τώρα σαφώς έχει χάσει την αξιοπιστία της. Η δεύτερη είναι η θεωρία των κινήτρων, η οποία λέει ότι οι διαχειριστές αποδίδουν καλύτερα αν τους παρέχονται πολύ ισχυρά οικονομικά κίνητρα ώστε να υπερβαίνουν τα προσωπικά τους συμφέροντα και να τα ευθυγραμμίζουν με εκείνα του εργοδότη (των μετόχων, της επιχείρησης, του όποιου εντολοδόχου). Αυτό έχει οδηγήσει στην υπερβολική σύνδεση της αμοιβής με την απόδοση, και αφενός έχει υπονομεύσει το κίνητρο να κάνεις καλά τη δουλειά σου και αφετέρου έχει εισάγει περιττές εντάσεις ανάμεσα στους συναδέλφους. Τρίτη είναι η φιλοσοφία της «διαρκούς αλλαγής» (η φιλοσοφία της αρπαχτής όπως το λέω εγώ), που προωθείται από συμβουλευτικές επιχειρήσεις οι οποίες κοιτάζουν μόνο το συμφέρον τους, και που δεν λαμβάνει υπόψη της την ανθρώπινη ανάγκη για σταθερότητα, στο όνομα κερδών αποδοτικότητας που όπως αποδείχτηκε, συχνά δεν πραγματοποιούνται.
Δεν θέλουμε κομμουνισμό. Όπως αποδείχτηκε, οι κομμουνιστικές χώρες υπήρξαν οι λιγότερο ευτυχείς στον κόσμο και είχαν επίσης μη αποδοτικές οικονομίες. Χρειαζόμαστε έναν πιο ανθρώπινο καπιταλισμό, που θα βασίζεται όχι μόνο στην καλύτερη ρύθμιση αλλά και στις καλύτερες αξίες.
Οι αξίες μετρούν και επηρεάζονται από τις θεωρίες μας. Δεν χρειαζόμαστε μια κοινωνία βασισμένη στον ανταγωνισμό μεταξύ των ατόμων. Πέρα από την επιβίωση, η καλύτερη εμπειρία που μια κοινωνία μπορεί να προσφέρει είναι το συναίσθημα ότι άλλοι άνθρωποι είναι στο πλευρό σου. Αυτόν τον τύπο καπιταλισμού θέλουμε.
Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης έθετε για καιρό το ερώτημα και η τρέχουσα κρίση καθιστά επιτακτικό να απαντήσουμε.
Σύμφωνα με τον αγγλοσαξονικό Διαφωτισμό, πρόοδος σημαίνει μείωση της αθλιότητας και μεγέθυνση της ευτυχίας. Δεν σημαίνει δημιουργία πλούτου, που αποτελεί ενίοτε χρήσιμο εργαλείο αλλά ποτέ τον τελικό σκοπό. Συνεπώς πρέπει να εγκαταλείψουμε τη λατρεία του χρήματος και να δημιουργήσουμε μια κοινωνία με περισσότερη ανθρωπιά και με κριτήριο την ποιότητα της ανθρώπινης εμπειρίας. Υπό τον όρο ότι πληρωνόμαστε ανάλογα με την παραγωγικότητά μας, μπορούμε να επιλέξουμε οποιονδήποτε τρόπο ζωής είναι καλύτερος για την ποιότητα της ζωής μας.
Τι μπορεί να ενέχει αυτό; Παράδειγμα είναι ότι παρά τη δημιουργία τεράστιου πλούτου, η ευτυχία δεν μεγεθύνθηκε από τη δεκαετία του 1950 στις ΗΠΑ ή τη Μεγάλη Βρετανία ή την τέως Δυτική Γερμανία. Κανένας δε μπορεί το αμφισβητεί αυτό. Η επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης, συνεπώς, δεν αποτελεί στόχο για τον οποίο πρέπει να κάνουμε μεγάλες θυσίες. Ιδίως, δεν πρέπει να θυσιάσουμε τη σημαντικότερη πηγή ευτυχίας που είναι η ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων, στο σπίτι, στην εργασία, στην κοινωνία. Θυσιάσαμε πάρα πολλά εξ αυτών στο όνομα της ενίσχυσης της αποδοτικότητας και της παραγωγικότητας.
Προ πάντων θυσιάσαμε τις αξίες μας. Στη δεκαετία του 1960, το 60 % των ενηλίκων έλεγαν ότι πίστευαν «πως μπορούν να εμπιστεύονται τους περισσότερους ανθρώπους». Σήμερα, το λέει μόλις το 30%, και στη Μεγάλη Βρετανία και στις ΗΠΑ. Η πτώση στην εμπιστοσύνη προς την ανθρώπινη συμπεριφορά είναι σαφής στον τραπεζικό τομέα, αλλά μπορούμε επίσης να την αναγνωρίσουμε στην οικογενειακή ζωή (περισσότερες ρήξεις), στις παρέες (λιγότεροι φίλοι για να εμπιστευθείς), στον εργασιακό χώρο (αυξημένος αθέμιτος ανταγωνισμός μεταξύ συναδέλφων).
Αντιμετωπίζουμε όλο και περισσότερο το ιδιωτικό συμφέρον ως το μοναδικό κίνητρο στο οποίο μπορούμε να βασιστούμε και τον ανταγωνισμό ανάμεσα στα άτομα ως τον τρόπο πλουτισμού. Αυτό συχνά είναι αντιπαραγωγικό και δεν παράγει έναν ευτυχή εργασιακό χώρο, αφού ο ανταγωνισμός για την κοινωνική θέση είναι ένα παιχνίδι μηδενικού αποτελέσματος. Χρειαζόμαστε αντ’ αυτού μια κοινωνία που να βασίζεται σε δράσεις θετικού αποτελέσματος. Οι άνθρωποι να είναι ένα μίγμα εγωισμού και αυταπάρνησης, αλλά γενικά να νιώθουν καλύτερα όταν εργάζονται βοηθώντας ο ένας τον άλλον παρά συντρίβοντας ο ένας τον άλλον.
Η κοινωνία μας είναι άκρως ατομικιστική, έχει υπερβολικό ανταγωνισμό και όχι αρκετούς κοινούς στόχους. Ειδωλοποιούμε την επιτυχία και την κοινωνική θέση και υπονομεύουμε έτσι τον αμοιβαίο αλληλοσεβασμό μας. Αλλά υπάρχουν χώρες που διαφέρουν ως προς αυτό, και οι Σκανδιναβοί πέτυχαν να συνδυάσουν την αποτελεσματική οικονομία με πολύ μεγαλύτερη ισότητα και αμοιβαίο σεβασμό. Έχουν τα μέγιστα επίπεδα εμπιστοσύνης και ευτυχίας από κάθε άλλη χώρα στον κόσμο.
Για να χτίσουμε μια κοινωνία που να βασίζεται στην εμπιστοσύνη πρέπει να αρχίσουμε από το σχολείο, εάν όχι νωρίτερα στο σπίτι. Τα παιδιά πρέπει να διδαχτούν ότι η ευγενέστερη ζωή είναι αυτή που παράγει τη λιγότερη δυστυχία και την περισσότερη ευτυχία για τον κόσμο. Αυτός ο κανόνας πρέπει να εφαρμοστεί επίσης στις επιχειρήσεις και την επαγγελματική ζωή. Οι άνθρωποι θα πρέπει να κάνουν δουλειές που είναι χρήσιμες στην κοινωνία και όχι μόνο για τα κέρδη. Και όλα τα επαγγέλματα, ιδικά της δημοσιογραφίας, της διαφήμισης και των επιχειρήσεων, πρέπει να έχουν έναν ξεκάθαρο, επαγγελματικό, ηθικό κώδικα που θα απαιτείται να τηρούν τα μέλη τους. Δεν είναι τυχαίο το ότι οι γιατροί αποτελούν τη πιο σεβαστή επαγγελματική ομάδα στην κοινωνία μας, επειδή έχουν έναν κώδικα που είναι υποχρεωτικός και που ο καθένας τους τον γνωρίζει.
Χρειαζόμαστε συνεπώς μια στροφή προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της κοινωνικής ευθύνης και μακριά από τον ατομικισμό. Είναι πιθανή η αντιστροφή του σημερινού πολιτιστικού ρεύματος κατά αυτόν τον τρόπο; Γιατί όχι; Συνέβη και στις αρχές του 19ου αιώνα. Για τα πρώτα 150 χρόνια είχαμε ενίσχυση της κοινωνικής ευθύνης, που τη διαδέχτηκε η πτώση της στα επόμενα 50. Ένα ρεύμα μπορεί να αλλάξει και συχνά είναι στους κακούς καιρούς (όπως ήταν η δεκαετία του 1930 στη Σκανδιναβία) που οι άνθρωποι αποφάσισαν να επιδιώξουν έναν τρόπο ζωής πιο ομαδικό - συνεργατικό.
Έχω διαβάσει ένα βιβλίο, «το βιβλίο «Happiness» (2005) του Λόρδου Layard καθηγητή του London School of Economics Center for Economic Performance. που επίσης έχει γράψει και το «A Good Childhood» (2009)»,. για το πώς μπορεί να γίνει αυτό και θα αναφέρω εδώ τρία βασικά του σημεία:
Πρώτον, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το σχολικό σύστημα για να προωθήσουμε ένα καλύτερο αξιακό σύστημα.
Δεύτερον, οι ενήλικοι πρέπει να επανεκτιμήσουν τις προτεραιότητές τους ως προς το τι είναι σημαντικό. Τα πρόσφατα γεγονότα ίσως το ενθαρρύνουν αυτό και η σύγχρονη έρευνα για την ευτυχία μπορεί να προτείνει απαντήσεις.
Τρίτον, οι οικονομολόγοι πρέπει να υιοθετήσουν πιο ρεαλιστικά πρότυπα για το τι κάνει τους ανθρώπους ευτυχείς και τι κάνει τις αγορές να λειτουργούν.
Τρεις ιδέες που διδάσκονται στις επιχειρηματικές σπουδές πρέπει να επανεξεταστούν ως προς πολλά τους σημεία. Η μία είναι η θεωρία των «αποδοτικών κεφαλαιαγορών», που τώρα σαφώς έχει χάσει την αξιοπιστία της. Η δεύτερη είναι η θεωρία των κινήτρων, η οποία λέει ότι οι διαχειριστές αποδίδουν καλύτερα αν τους παρέχονται πολύ ισχυρά οικονομικά κίνητρα ώστε να υπερβαίνουν τα προσωπικά τους συμφέροντα και να τα ευθυγραμμίζουν με εκείνα του εργοδότη (των μετόχων, της επιχείρησης, του όποιου εντολοδόχου). Αυτό έχει οδηγήσει στην υπερβολική σύνδεση της αμοιβής με την απόδοση, και αφενός έχει υπονομεύσει το κίνητρο να κάνεις καλά τη δουλειά σου και αφετέρου έχει εισάγει περιττές εντάσεις ανάμεσα στους συναδέλφους. Τρίτη είναι η φιλοσοφία της «διαρκούς αλλαγής» (η φιλοσοφία της αρπαχτής όπως το λέω εγώ), που προωθείται από συμβουλευτικές επιχειρήσεις οι οποίες κοιτάζουν μόνο το συμφέρον τους, και που δεν λαμβάνει υπόψη της την ανθρώπινη ανάγκη για σταθερότητα, στο όνομα κερδών αποδοτικότητας που όπως αποδείχτηκε, συχνά δεν πραγματοποιούνται.
Δεν θέλουμε κομμουνισμό. Όπως αποδείχτηκε, οι κομμουνιστικές χώρες υπήρξαν οι λιγότερο ευτυχείς στον κόσμο και είχαν επίσης μη αποδοτικές οικονομίες. Χρειαζόμαστε έναν πιο ανθρώπινο καπιταλισμό, που θα βασίζεται όχι μόνο στην καλύτερη ρύθμιση αλλά και στις καλύτερες αξίες.
Οι αξίες μετρούν και επηρεάζονται από τις θεωρίες μας. Δεν χρειαζόμαστε μια κοινωνία βασισμένη στον ανταγωνισμό μεταξύ των ατόμων. Πέρα από την επιβίωση, η καλύτερη εμπειρία που μια κοινωνία μπορεί να προσφέρει είναι το συναίσθημα ότι άλλοι άνθρωποι είναι στο πλευρό σου. Αυτόν τον τύπο καπιταλισμού θέλουμε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου